اختراع خط
تاریخچه پیدایش خط داستانی بسیار جالب دارد که در واقع می توان گفت از شگفت انگیزترین دستاوردهای بشر است. پس از زبان، اختراع خط نیز از مهم ترین نوآوری هایِ انسان است که پیشینۀ آن را به بیش از پنج هزارسال پیش رسانده اند. زبان و خط دو پدیده انحصاری و به هم پیوسته انسان و جوامع انسانی هستند. اصولا تصور انسان و اجتماع بدون وجود زبان و خط، تصوری ناممکن است. بر همه ی ما روشن است که بدون تردید یکی از عوامل رشد و گسترش فرهنگ بشری، پیدایش خط بوده است.
خط هم مانند هر پدیده ی اجتماعی دیگری، دارای رشد و تکامل بوده و در طی دوران طولانی از صورت های ساده و اولیه خود خارج شده و به شکل پیچیده و پیشرفته امروزی درآمده است و به عبارتی تکامل خط را میتوان مهمترین اختراع همه دوران ها به حساب آورد. اما در حقیقت ممکن نیست که بتوانیم با تجسس در مطالعات تاریخی، باستان شناسی و ترمینولوژی، برای دو پدیدهی زبان و خط، تاریخ دقیقی را تعیین نمود؛ ولی می توان گفت انسان ها از آن زمانی که به زبان آمدند، موفق شدند تا با یکدیگر ارتباط انسانی (ارتباطی فراتر از مناسبات غریزی دیگر جانوران) برقرار نمایند و نیت های یکدیگر را متوجه شوند و به تدریج بر اشیاء و همه پدیده ها نامگذاری نمایند.
وقتی که انسان در مسیر تکامل فرهنگی خود سعی کرد افکار، بیم ها، شادی ها و خواسته هایش را به دیگران بفهماند، برای ماندگار کردن و ثبت، آنها را بر روی سنگ یا دیوار غارها و کوه ها به همان شکلی که فکر میکرد یا دیده بود نقاشی میکرد. از این رو قدیمی ترین خط ها، همان نقش های ساده و ابتدایی هستند که انسان ها برای نشان دادن و انتقال پیام ها، دیده ها، یافته ها و اندیشه های خود میکشیدند.
بدیهی است که خط توسط یک یا چند نفر و در زمان مُعین اختراع و به سایر نقاط منتقل نشده است و در حقیقت بشر هنگامی که میخواست آنچه را که به آن میاندیشد، ثبت و یا به دیگران منتقل کند، قدم به وادی علامت گذاری و بعدها آفرینش و نگارش خط گذاشت. به مرور زمان و گذشت دوران، این علائم و نقوش کوتاه شده و حروف به جای علائم به کار گرفته شدند.
به جرأت برای تاریخچه پیدایش خط میتوان گفت هیچ قومی از ابتدا خط کامل و مستقلی برای خود نداشته که آن را به صورت کامل به دیگران منتقل کند. بدین ترتیب میشود نتیجه گرفت که خط آرام آرام به وجود آمده است. و نتیجه اش؛ خط هایی است که بعد ها نوشته شدند و تا به امروز تکامل یافته اند.
با توجه به اطلاعات بدست آمده و آنچه که یافت شده، می توان گفت که اختراع خط امروزی پنج مرحله را پشت سر گذاشته است:
مرحله یکم: خط نگاره ای یا نقشی – انسان اولیه برای برجا گذاشتن افکار خود، اشیایی را به عنوان علامت به کار میبرد، یعنی هر شخص؛ خیال و اندیشه خود را به صورت نقش و نگار مجسم کرده و آن را وسیلۀ علامت گذاری حضور خود (قلمرو) و نیز فهماندن به دیگران قرار می داد. این خط دارای زبان خاصی نبود. خط هیروگلف مصر قدیم، اصلاح شدهی این خط نگاری بوده است.
مرحله دوم: خط نموداری یا علامتی- به این معنی که انسان برای نشان دادن و انتقال اندیشه خود درباره چیزی تصویر آن را نقش میکرد، که البته خط اشیایی و خط تصویری در مفهوم خاص خود، خط محسوب نمیشد بلکه به عنوان تحولات پیش از پیدایش خط به حساب می آیند. در این خط به مرور شکل ها ساده تر و نمادین تر شدند و برای مفاهیم عاطفی نیز علائمی قراردادی وضع شد.
مرحله سوم: خط ایدئوگرافی- یعنی انسان ها به جای تمام تصویر، قسمتی از آن را می کشیدند و چون این کار مشکل بود، به تدریج شکل یا صورت را مختصرتر کردند؛ تا آنکه به علامتی مبدل شد و به تدریج آن را هم از معنای حقیقی پیشتر بردند و در معنای مجازی به کار بردند. به این ترتیب خط ها گاهی بیش از هزار علامت داشتند. بعدها بشر توانست با تصویر اشیایی شبیه به افکار و نمایش اندیشه اقدام کند. مثلا نقش دو پا نشانه راه رفتن و چشم اشک آلود نشانه اندوهگینی بود. این طریق نمایش اندیشه، در تاریخ خطوط، خط اندیشه نگار ( ( ideogram نام دارد و تا کنون بیش از 1500 نمونه از این نوع خط تصویری توسط باستان شناسان یافت شده است. خط چینی ، خط میخی، خط هیروگلف مصری و خط فنیقی از جلمه خطوط اندیشه نگار هستند.
مرحله چهارم: خط آهنگی یا آوایی- در این خط هر حرف یا شکل آن، نشانه ی یکی از آواهاست. در زبان صاحبان این خط ها نیز غالباً لغات با آواها و قطعات جداگانه ساخته شده است که هر صوتی در مقصود گوینده تاثیری خاص داشته است. یعنی صداها مراد و مقصود گوینده را بیان میکردند و یک صوت با تغییر آهنگ تغییر معنی میداد. مانند لفظ “بَه” که در زبان فارسی امروزه به دلیل آهنگ گوینده اش، ممکن است چند مقصود مختلف را القا کند، خط چینی امروز مخلوطی از خط علامتی و خط صوتی است.
مرحله پنجم: خط البفایی- در این خط برای هر صدا، علامت مخصوصی گذاشته شده، چنانکه هر حرف نماینده یک خروجی است و آن خروجی ها گاهی حروف صدادار و کاهی حروف غیرصدادار را ادا می کنند و از مجموع حروف، واژه ها و کلمات ساخته می شوند؛ این خط شامل خطوط عربی، لاتین، هندی و سامی و… می باشد. در هر حال، کشف یک اصل قدرتمند در روند پیشرفت “نوشتار کامل” و گذر از مرحله “نوشتار تصویری” و محدود توسط سرخپوستان آمریکای شمالی و سایر اقوام، بدیهی و ضروری بود.
نتیجه گیری: بدیهی است که ما، در خصوص اصل پیدایش خط یا این افزار شگفت انگیز، جز توسّل به حدس و تخمین راهی نداریم؛ تاریخچه خط و الفبا، فرایندی طولانی دارد و این فرایند به کندی و با پیچیدگی پیش رفته است. گمان بر این بود که اولین نمادهای مکتوب، تصویر نگاشت، می توانند نمایش تصویری موضوعات واقعی باشند. شواهد نشان میدهد حدود بیست و دو هزار سال پیش، انسان در غارهای لاسکو (مجموعه ای از غارها در جنوب غربی فرانسه که به خاطر وجود غارنگارههای موجود در آن که به دوران پارینه سنگی میرسند بسیار مشهور است) تعدادی از بهترین هنرهای پارینه سنگی و نخستین تصاویر را بر روی دیوار رسم کرد. از آن پس تقریبا هفده هزار سال طول کشید تا هنر خط و نوشتار، یعنی شگفت انگیزترین دستاورد انسان به وجود آید و تکامل یابد.
در دوره قبل از اسلام، خط پهلوی، اوستایی و میخی بیشتر مورد استفاده قرار گرفته است. با ظهور دین اسلام رفته رفته خط عربی جایگزین این خطها شد و نقش هریک از خط های نام برده کمرنگ و کمرنگ تر شد. بعد از چندی الفبای فارسی به اوج خود رسید و تا حدی که برای مردم ارزش داشت که به یک هنر مقدس تبدیل شد.
در ابتدا تنها خوشنویسی در بین مردم رایج بود و آموزش خوشنویسی یکی از دوره های آموزشی پرطرفدار شد اما با گذر زمان خود هنر خوشنویسی به چند شاخه مختلف همچون نستعلیق، شکسته نستعلیق، تحریری، کاپرپلیت، هندرایتینگ تقسیم شد.
ما در خط سیتی به شما این تضمین را می دهیم که با آموزش خط به صورت ساده و روان به شما حس خوب را انتقال دهیم همانطور که می دانید کماکان خط درمانی از آن دست هنرهای آرام‌بخشی است که تماشای آن باعث آرامش روح و روان هر بیننده‌ای میشود.